Hego Uribe

Ikustekoak

Hego Uribe, Erdi Aroko guduen gune izan zen eta horren lekuko dira dorre eta dorretxeak. Eskualdean daudenen artean, Usansolon tontor baten gainean kokatutako Isasi Goikoa dorrea (XVI. m.) dago, harlandua duena eta 8 metroko altuerakoa. Lekue dorreak ere aipamena merezi du, hau ere harlandua duena eta 11 metroko altuerakoa. Biak ala biak jauregi bilakatutakoak dira. Orozkon, berriz, Aranguren dorrea (XVI. m.) da herriko eraikin adierazgarrienetako bat. Gaztelu itxura dauka eta elementu gotikoak zein errenazentistak uztartzen ditu. Basaurin Ariz dorrea dago (XVI. m.), errenazimenduko bizitegi jauregia zen, dorretxearen tipologia du eta 2003an auzo etxe bilakatu zen. XX. mende hasieratik Arrigorriagan dorretxerik gorde ez bada ere, euren berri dute zenbait eraikinen izenengatik: Larrasko dorrea, Barrondokoa, Larrinagakoa, Lonbokoa , Salduakoa edota Agirrekoa.

Duela urte batzuk berritutako Santa Maria Magdalena (IX. m.) parrokia da Arrigorriagako zaharrena, baina egun ez du sorrerakoaren antzik. Done Peri –XII. mende hasierakoa, Bizkaiko zaharrena– eta Kristo Santuaren baselizak ere ikusteko modukoak dira; izan ere, ezaugarri arkitektoniko interesgarriak dituzte. Ugaoko San Bartolome elizak (XV. m) hainbat aldaketa jasan ditu urteetan zehar. Bost zatitan banatutako habearte handi bat, dorre eder bat eta harri txikiz eginiko irudi geometrikoak ditu atarian. Herriko eraikin adierazgarriena, hala ere, Udiarragako Amaren santutegia da (1779), euskal barrokoko elementu garrantzitsua.

Basaurin, San Miguel Baseliza (XVI. m) goi errenazentista dago, landu gabeko harriz egina eta kontrarako harriz indartua. Andra Mari eliza (XIII. m) da Galdakaoko eraikin erlijiosorik zaharrena (erromanikoa eta gotikoa bereiz daitezke).

Aipagarriak ere Zaratamoko San Lorentzo eliza eta San Segismundo baseliza; handik gertu mahaiak eta barbakoak daude. Orozkoko eraikin erlijiosoen artean Olarteko San Bartolome eliza (XIV. m.) eta Muruetako San Pedro eliza nabarmentzen dira. Zeberioko Olabarrietako San Tomas eliza gotiko-errenazentista XVI. mendeko arkitektura bizkaitarraren lanik bikainenetakoa da; San Antonio baseliza, ostera, antzinako bideetan eraikitzen zituzten tenpluen –Bizkaian santutxo izenez ezagunagoak– erakusgarri da. Urduñan, Antiguako Andre Mariaren Santutegian dago hiriko zaindariaren irudia.

Beste eraikin erlijioso batzuk: Finagako San Martin ermita (Basauri), Santa Maria eliza (Galdakao), Andre Mariaren santutegia (Zeberio) eta Familia Sakratuaren eta Andre Mariaren elizak (Urduña).

Oilarra da Galdakaoko monumentu esanguratsuena, Donostiara eta Gasteizera doazen errepideen bidegurutzean dago, Urgoiti jauregiaren ondoan. XIX. mendean, bidegurutze hori aduanaz kontrolatutako pasabidea zen eta goialdean brontzezko oilarra duen zutabe bat jarri zen. Autopista egiteko bota zuten eta, behin lanak amaituta, burdinazko eskultura abangoardista bat jarri zuten. Bilbo eta Gaztela lotzen dituen bidearen eta Bilbotik Gipuzkoara zein Ipar Euskal Herrira doan bidearen elkargunea da Bidebieta.

Basauriko gune honen garrantzi estrategikoa gogoratzeko irudi bitxi zein esanguratsu bat dago: bi asto, gurdi bati tiraka. Bestalde, Ugaon Jane jauregia (XIX. m.) topa dezakegu, estilo neoklasikoko eraikina, “La Justicia” izenez ere ezaguna. 1999an zaharberritu ondoren, herriko historia ezagutzeko zentro eta kultur etxe bilakatu zuten. Estilo askotako jauregiak aurki ditzakegu Urduñan, eraikin errenazentistak eta barrokoak, besteak beste. Horren adibide dira Ortes Belasco, Mimenza, Diaz Pimienta eta Belasco jauregiak. Aduana eraikina ere neoklasikoa da (XVIII. m.); noiz eraiki zen ezaguna bada ere, nork egin zuen ez dago argi, baina Justo Antonio de Olaguibel arkitekto gasteiztarra izan zela uste da. Horrez gain, hirigune historikoa da hiribilduko ezaugarri bereziena, 1997an multzo historiko monumental izendatua. Historiari eta kulturari dagokienez, interes handikoak diren monumentu ugari daude. Halaber, antzina 1,8 kilometroko luzera izan zuen harresia ikus daiteke. Egun, erdiak baino gehixeagok zutik arraitzen du, etxe eta jauregi asko egiteko haren zatiak erabili baitzituzten horma gisa.

Gorbeiako Parke Naturalaren inguruan daude Orozko eta Zeberio. Baserri giroa eta natura nagusi dira Zeberion eta paseo ederrez gozatzeko aukera izango du bisitariak. Sorginei buruzko kondaira zaleek Gesala auzoa bisitatu behar dute. Bertan bizi zen Katalintxe: 1555eko prozesuan herritar askori leporatu zien sorginkeria eta 21 pertsona zigortu zituzten berak emandako lekukotzengatik. Orozkon, aldiz, arkeologia aztarnategi ugari dago: Itxina basoan Supelegor kobazulo karstikoa dago, kondairen arabera sorgin eta lamien bizileku izan zena. Handik, eskualdeko tontor garrantzitsuenetako batera, Axkorrigan mendira, igotzeko aukera dago. Zaratamon, Upo eta Artanda mendien arteko lepoan, Upoko Pagadia izeneko aisialdirako gunea dago. Bizkaiko parkerik handiena den Bizkotxalde Basaurin dago. Ia 6,5 hektarea ditu, gune berdeak, haur jolasak eta aisialdirako guneak biltzen ditu. Udalerri bereko Soloarte parkean, berriz, Agustin Ibarrola eskultore basauritarraren obrak ikusgai daude.

Beste eraikin esanguratsu batzuk: Hiru tutuko iturri neoklasikoa (Ugao), Anuntzibai zubi errenazentista (Orozko) eta Albitzuko karobia (Zeberio).