Arratia

Ikustekoak

Errotak eskualdeko ikurretako bat dira. Zeanurin XVIII. mende amaieran hogei bat zeuden; batzuk birgaitutako burdinolak ziren. Olabarrikoa jardunean jarraitzen duenetako bat da, irin-ekoizpenaren prozesu osoa erakusten duena. Bedian, Astietxe, Utxarain eta Lekue errotak daude; Diman, berriz, Zamakola errota neoklasikoa. Herrian mende bete baino gehiago duen Errotazar zentral hidroelektrikoa ere ikus daiteke. Eraikuntzetan, manposteria eta egurra erabili ohi zen Arratian, harria beharrean. Zeanuri da Bizkaiko baserri zaharrenak dituen herria, egurrezkoak eta tximinia gabeak. Guztietan aipagarria da Zulaibar baserria, harrizko ardatz-patin bitxia eta armarria dituena. Bedian ere badira ikusteko zenbait adibide interesgarri, esaterako, euskal arte herrikoiaren irudiekin egindako Landeta baserria. Lemoan, Elorriaga auzoko baserri multzoa topatuko dugu, Pagotxueta mendiaren lepoan. Jauregiei dagokienez, Igorren, Hilario de Soloeta jaun kalonjearen etxeak (XVIII. m.) Bizkaiko eta Arratiako baserrietan ohikoa den egurrezko balkoi korritua dauka, Zumelza etxea, (VIII. m.), hain zuzen. Zeanurin hegal zabalak eta erdiko harmaila oso bitxia dituen Zulaibar-Beaskoa etxea aurki dezakegu. Bedian, Bediakolea jauregia (XVIII. m.) dago, barroko itxurako eraikina; ondoan harlanduz egindako uharka bat du eta, burdinola izan ondoren, argi elektrikoa sortzeko egokitu zen.

Erdi Aroko eraikuntzen artean, Zubiko zubia eta Pedro Ortiz de Abendañok eraikitako Urkizuko dorrea (1085) ikusgai daude Igorren. Baita ere, Akauri dorrea (1510) Zeanurin, edota Lemoako dorretxeak eta erromatar zubia. Eliza eta baselizak ez dira falta eskualdean. Bedian, Jon Bataiatzaile Deunaren eliza (1742) dago; Igorren, Santa Maria eliza (XII. m.), itxura berezikoa, eta erretaula Bilboko Joan Santuen elizakoa da. Zeanurikoa ere Andre Mariari eskainia da, X. mendean sortua, 1720an berreraiki zuten. Diman aipagarria da Pedro Apostolu Deuna eliza, Bizkaiko Jaunen zentsodun nekazariak eraikia eta bitan berreraikia. Lemoako Elorriagako San Pedro eta Loiolako San Inazio ermitak ondare historiko eta arkeologikoa dira, hurrenez hurren. San Pedron, K.a. III. mendeko sinbologia duten bost hilarri daude. Beste eraikin erlijioso batzuk: Santa Lutzia eta San Kristobal ermitak (Igorre), Ipiñaburuko Santiago parrokia (Zeanuri), Pietate baseliza (Dima)…

Bediako ondare industrialaren parte dira Kargaleko karobia, Ereñoko karobia eta Irurak-bat Zentrala; Zeanurin, San Justo karobia berreskuratu zuten 1996an. Naturagune interesgarriak ere badira eskualdean: Arlapeko haitzuloa Lemoan; Balzola kobak eta Axlor, Diman; eta Saldropoko zohikaztegia, Zeanurin. Ezin zara Arratiatik joan bailarako lehen herriko, hain zuzen Areatzako, Erdi Aroko herrigunea ikusi gabe.