Nafarroa Beherea

Nafarroa Beherea Nafarroako Erresumari estuki lotuta egon da X. mendetik aurrera. Haren magalean eta ingurumarian sortu ziren lurraldeko herri nagusiak, gotorleku zeharkaezin ugari zituelako, batetik, eta Donejakue bidea igarotzeko leku garrantzitsuak izateagatik, bestetik. Baina bere historia eta ondare aberats zein ikusgarriaz gainera, paisaia ederrak eta arkitektura oparoa ere badaude zonaldean. Izan ere, zelai berdeen eta mendien artean egurrezko egituradun etxe zuri gorriz jositako udalerriak aurki ditzakegu, oraindik ere euren jatorrizko izaerari eusten diotenak. Horietako batzuk Euskal Herriko lekurik ederrenen artean koka genitzake.

Bidaxune
Aiherra
Donapaleu
Bastida
Heleta
Iholdi
Irisarri
Izturitze
Baigorri
Bidarrai
Urepele
Donazaharre
Izpura
Uharte Garazi
Izura-Azme

Ikustekoak

Son abundantes en la región las construcciones religiosas de diferentes épocas. La iglesia de Jondoni Paulo en Donapaleu, por ejemplo, fue sede principal de las Cortes de Nafarroa en 1522 y la de Santa Maria Magdalena, construida en el año 1866, mantiene en su interior el famoso órgano Cavaillé-Coll, obra de Aristide Cavaillé-Coll, considerado uno de los fabricantes de órganos más destacados de todo el siglo XIX. Por su parte, la parroquia de San Pedro de Aiherra fue construida a finales de la Edad Media. Fue ampliada en el siglo XVII y, posteriormente, en los años 1910 y 1911, experimentó profundas reformas; se cree que el campanario fue reconstruido entonces. La iglesia de Nuestra Señora de Heleta, en cambio, tiene la peculiaridad de estar situada en el exterior del pueblo. Se dice que fue construida hacia el año 1000. En la misma localidad cabe destacar, además, la capilla Bixintxo, situada a los pies del monte Baigura.

La iglesia Donibane en Iholdi fue edificada en el siglo XVII, y en el cementerio que la acompaña se encuentran varias lápidas discoidales, siendo la más antigua una del año 1597. En Baigorri, asimismo, destacan las iglesias de Doneztebe, (s. XII), la de San Laurendi de Germieta (s. XIV), la de San Salbador de Okoze (s. XIV), la de Urdoz (s. XVII) y la de Santa María (s. XVIII). La iglesia de la Asunción de la Virgen en Urepele es de construcción más reciente, data del año 1841. La iglesia Nuestra Señora de la Asunción de Bastida, por su parte, es una imponente iglesia que se distingue, ante todo, por su patio cementerio pavimentado con losas funerarias y su interior decorado con tres pisos de galerías de madera.

Irisarri
ART’ZAIN JATETXEA
20 Ospitaliako plazan

La iglesia de Saint Jean Baptiste, en Irisarri, en cambio, es una construcción que data de los siglos XV y XVII. En ella destaca, por encima de todo, su arquitectura exterior, además de su bello campanario.

Nuestra Señora de la Asunción en Bidarrai es una parroquia que fue construida durante el siglo XII, pero en los siglos XVII y XIX sufrió importantes modificaciones interiores y exteriores. También es del siglo XII la de San Piarres de Usá, en Donazaharre. En esa misma localidad se ubica La Magdalena (s. XIV), así como la iglesia de San Juan Bautista de Urrutia, que guarda restos del siglo XIII. La iglesia gótica de Uharte Garazi fue parcialmente destruida durante las Guerras de Religión. La de San Martín data del año 1650 y fue reformada en 1767. Por último, la iglesia de San Lorenzo, en Izpura, es otro de los monumentos que merece la pena visitar.

Eraikin zibilei dagokienean, bestetik, Irisarriko komandantzia, gaur egun Ospitalea izenez ezagutzen dena, nabarmendu behar da. XII. mendeko eraikin ederra da eta gaur egun Ondare Hezkuntzako Zentro bezala dihardu.

Donazaharreko Apat eraikina ere monasterio eta erietxe izan zen bere garaian, eta 1286an Jerusalemgo ospitale-zaldunek ireki zuten, Santiagora zihoazen erromesak artatzeko. Izaera militarreko eraikuntzak ere ugariak dira Nafarroa Beherean. Bidaxuneko gaztelua, esaterako, Karlos V.aren armadak 1523an eraso zuen eta su eman zion, Gilen Orangekoaren agindupean. Izan ere, hark ezin izan zuen Baionaz jabetu. Iraultzan arpilatua, ospitale militar bezala erabilia izan zen, 1796an suak berriz suntsitu zuen arte. Uharte Garaziko Kurutzamendiko gotorlekua, bestalde, XIX. mendekoa da.

Baigorriko Etxautz gazteluak Erdi Aroko aztarnak dituen arren, gaur egungo eraikina 1555. urtekoa da. XX. mendearen bukaeran berriztatu egin zuten. Herri horretan dago Lizarazuko gaztelua ere, 1366. urtean eraikitakoa, hain zuzen ere. Donazaharreko Irunberri gaztelua, ordea, XVII. eta XVIII. mendeen artean eraikia izan zen eta Bella Esponda gotorlekua, berriz, 1793 eta 1813 urteen artekoa da. Izura-Azmen, azkenik, Latsaga gaztelua ikus daiteke, historikoki Latsaga familiari loturik egon dena. Donapaleun Buruen Etxea, Derdoy-Oihenarten Etxea, da nabarmentzekoa, non XVI. mendean Arnaut Oihenart historialaria bizi izan zen. Aiherran, bestetik, Beltzuntze jauregia dago, barruan XIII, XIV eta XVI. mendeetako objektuak eta aztarnak gordetzen dituena. Olatz jauregia izen bereko auzoan dago, Iholdin. Harriet finka, bere aldetik, 1930. urtekoa da eta euskal arkitektura berriko estiloan eraiki zuten. Izpuran, azkenik, Larrea eta Laustania jauregiak nabarmentzen dira.

Bidarraiko Nobilia zubia Errobi ibaiaren gainean dagoen eraikin historikoa da. XIV. mendekoa da, baina 1822. urtean zaharberritu egin zuten. Baigorriko erromatar zubia, ordea, izen hori izanda ere, ez da erromatarren garaikoa, XVII. mendekoa (1661) baizik, eta Aldude ibaiaren gainean dago eraikia. Aiherrako Abarrate mendian protohistoriaren gune harresitu bat dago eta gune interesgarria da bisitariarentzat. Bastidan Jeu de Paume zaharra dago, orain Gartxot trinquet izenez ezagutzen den frontoia, 2011n monumentu historiko gisa katalogatua izan zena.

Donapaleun, azkenik, Euskal Herriko trinketerik zaharrena eta ederrena ikus daiteke, baita Pierre Guéraçague pilota plaza ere.

Ez zaitez Nafarroa Beheretik joan Donazaharreko Apat eraikina bisitatu gabe. Ez zara damutuko.

Publizitatea
Proposamenak

FINCA BRANA. IZPURA. Bisita mahastira eta upategira. brana.fr

ISTURITZ ETA OXOCELHAYA. Historia eta geologia interesgarriz betetako gunea. Bisitaldi tematikoak ditu. www.grottes-isturitz.com

ZALDI XURI ZALDIKETA ZENTROA. Diziplina desberdinetako eta maila guztietako zaldiketa. saint-palais.fr

UR ETA LUR CANYONING. LECUMBERRY. Barrankismoa, espeleologia eta senderismoa Pirinioetako aberastasuna ezagutzeko. uretalur.fr

MEATEGIKO BIDEXKA. BANKA. San Luis meategira bidea eta barrura sartzeko aukera. olhaberri.fr

PEOTENIA BASERRIA. DONAZAHARRE. Artzainen lanbidea ezagutzeko ibilbidea. ferme-peotenia.com

ARTEKA. Hydrospeed, eskalada, canyoning, senderismoa eta abar. arteka-eh.com

PIERRE OTEIZA. ALDUDE, BAIGORRI. Euskal txerri- hazkuntzari buruzko hezkuntza-ibilbidea. pierreoteiza.com

ASINERIE DE PIERRETOUN. BASTIDA. Euskal Herriko abere autoktonoak ezagutu. anes-pays-basque.com

Kulturguneak

MUSEO DE BAJA NAVARRA. DONAPALEU. Temas que relatan la historia de la Baja Navarra. amis-musee-basse-navarre.fr

FAUSTIN BENTABERRI. IZPURA. Canto, teatro, danza y escena Country. ispoure.fr

ESPACIO CHEMINS-BIDEAK. DONEPALAU. Museo, jardines, exposiciones y salones. chemins-bideak.com

MEHAKA HISTORIA GUNEA. BAIGORRI. Nafarroa Beherearen historiari buruzko interpretazio zentroa. baigorrikoherria.eus

Jaiak

MAIATZA
HILAREN ERDIALDEAN. IRISARRI. Festaburuak.
30 IHOLDI. Corpus Christi.

UZTAILA
14 BIDARRAI. Festaburuak.
21-25 DONAPALEU. Festaburuak.
22-25 BASTIDA. Festaburuak.

ABUZTUA
2-6 BAIGORRI. Festaburuak.
5-6 DONAZAHARRE. Festaburuak.
11 IZPURA. Festaburuak.
15-18 HELETA. Festaburuak.
15-20 UREPELE. Festaburuak.
18 DONAPALEU. Euskal indar jokoen festibala.
HILAREN AMAIERAN. IZURA AZME. Festaburuak.

IRAILA
21-22 BASTIDA. Ondarearen Jardunaldiak.